معرفی مسواک چوبی سنتی
چوب مسواک یا (Arak) که در زبان فارسی آن را اراک میخوانند، یکی از مواد مؤثر در بهداشت دهان و دندان است.
سازمان بهداشت جهانی استفاده از مسواک گیاهی را توصیه کرده است؛ چرا که تأثیر مثبت چوب مسواک بر پاتوژنهای پوسیدگی دندان ثابت شده است.
گیاه مسواک درختچهای از خانواده (سالوادورسه) با نام علمی (سالوادور پرسیکا) و نام عمومی مسواک است. این گیاه بومیِ نواحی جنوب ایران است و برگ، میوه، دانه، پوست و ریشه آن مصارف درمانی بسیاری دارد. ریشه این گیاه چوبی مانند رشتههای مسواک است و بیش از ۱۴۰۰ سال است که در بسیاری از کشورها برای پاکیزه کردن دندان از آن استفاده میشود.
اراک درختچهای با حدود ۳ متر ارتفاع است که شاخههای زیادی دارد و شاخهها به سمت زمین خمیده هستند. این درختچه همیشه سبز است و چوبی رشته مانند دارد. جالب است بدانید به این مسواکها چوب مسواک پیامبر هم میگویند، چون پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص) اولین معرف و توصیهکننده این چوب در جهت بهداشت دهان و دندان بوده است.
نام دیگر چوب مسواک اراک
درخت مسواک، چوج (نام علمی: Salvadora persica)، شناخته میشود، اراک (به عربی: الأراک)، (به هندی: پیلو)، درختی است همیشه سبز که از چوب آن مسواک میسازند و چوبی رشته مانند دارد.
خواص چوب مسواک
طبق پژوهشهای علمی، چوب مسواک بهدستآمده از درخت اراک خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدویروسی، ضدپوسیدگی و ضدپلاک دندان دارد. پژوهشهایی نیز حاکی از این بودهاند که این چوب اثرات آنتیاکسیدانی، ضددرد و ضدالتهابی دارد. در ادامه با فواید و خواص چوب مسواک بیشتر آشنا میشویم.

فواید استفاده از چوب مسواک:
1- آرام بخش است
چوب مسواک دارای اثر آرامبخش است و این یعنی استفاده آن قبل از خواب به خواب آرام شما هم کمک میکند.
تحقیقات مربوط به اثرات فارماکولوژیک در زمینه چوب مسواک، اثرات ضدالتهابی، آنتیاکسیدانی، ترمیمکنندگی زخم و اثرات آرامبخشی آن را به اثبات رسانیده است.
2- مانع پوسیدگی دندان و مشکلات لثه و پلاک
دانشمندان در چوب اراک ماده ای به نام " سيلفا يوريا " یافتند که باعث ممانعت از سوراخ شدن و پوسیدگی و به دنبال آن جلوگیری از تشکیل مرکز و حفره چرکی در دندان می شود.
چوب اراک با داشتن املاح کلراید ضدعفونی کننده است و همراه با سیلیکا باعث سفیدی دندان ها می شود و از پوسیدگی آن ها جلوگیری می کند.
ترکیب طبیعی معروف سیلیس به نسبت ۴ درصد در چوب اراک یافت می شود که مانع از تجمع لایه پلاک و مواد غذایی بر سطح دندان ها می شود.
تری متیل آمین باعث بهبودی لثه شده و با توانایی اش در تغییر کشش سطحی سبب عدم تجمع ذرات غذایی در بین دندان ها می گردد.
ویتامین C به طور وسیعی در موارد پیوره و عفونت های دهان و خونریزی مصرف می شود. اسید اسکوربیک و ماده سیتوسیترول موجود در چوب این درخت اراک باعث تقویت شریانهای خونی غذارسان به لثه، میشوند.
و رزین و اسانس موجود در چوب هم نقش محافظ مینای دندان را دارد.
چوب مسواک به علت دارا بودن خاصیت مهارکنندگی آنزیم های پروتئاز و پپتیداز (از انواع پروتئازها) قادر است از ایجاد بیماری هایی که توسط باکتری های پاتوژن اطراف دندان و لثه به وجود می آید نیز جلوگیری کند.
دانشمندان قبلاً به این نتیجه رسیده بودند که ترکیب بنزیل ایزوتیوسیاناید به مقدار کم و به طور طبیعی توسط غدد بزاقی در دهان ترشح میشود و این یکی از اعجازهای درخت مسواک میباشد که در نوع خود منحصر به فرد است.کلراید قابل توجه موجود در چوب مسواک به عنوان یک دتر جنت قوی عمل نموده و از ایجاد جرم روی دندانها جلوگیری میکند.
3- تقویت لثه و دفع خلط سینه
تجزیه چوب اراک وجود مقداری از اسید انيسيك، که به دفع خلط از سینه کمک می کند، را اثبات کرد.
4- رفع بوی بد دهان
در چوب اراک به میزان 1% مواد خوشبو کننده روغنی معطر یافت می شود که دهان را با رایحه خاص خود خوشبو می کنند.
5- تنظیم اشتها و حرکت روده ها
هم چنین محققان، در چوب اراک ماده ای به نام " انتراليتون " یافتند که در تقويت اشتهاء غذا خوردن و هم چنین در تنظيم حركت روده ها مفید است.
6- خاصیت ضد میکروبی و عفونتها
مشخص شده که ترکیبات تیوسیانات موجود در این گیاه تاثیر زیادی بر سیستم پراکسیداز بزاق با خاصیت ضد میکروبی دارد و مکانیسم های مقاومت اختصاصی و غیراختصاصی از بافت ها را در برابر عفونت ها افزایش می دهند.
عصاره های استخراج شده از چوب مسواک رشد بسیاری از باکتری های مختلف هوازی و غیرهوازی دهان و گونه های مختلفی از قارچ ها را مهار می کند.
7- تاثیر مفید روی معده
استفاده از چوب مسواک نه تنها برای بیماری های دهان و دندان مفید است، بلکه به عملکرد سیستم دستگاه گوارش نیز بسیار کمک می کند. تاثیر این مسواک روی سیستم گوارش طوری است که در هضم غذا بسیار تاثیر گذار است. هم چنان، از وارد شدن هوا به داخل معده جلوگیری می کند.
علاوه بر ویژگی های دیگر این مسواک می توان به جلوگیری از نفخ شکم اشاره کرد، که بسیار قابل توجه است.
نتایج تحقیقی در دانشکده پزشکی اصفهان خاصیت ضد یبوستی چوب مسواک را ثابت کرد.
8- اثرات ضد میکروب
قسمتهای مختلف گیاه مسواک به علت دارا بودن تانن، ترکیبات گوگردی و ترکیبات ایزوتیوسیانات دارای اثر ضدمیکروبی قوی و گسترده بر روی انواع میکروارگانیسمها است. دهها تحقیق در جهان نشان داده است که این اثرات به خصوص در مورد میکروارگانیسمهای غیر هوازی مانند استرپتوکوکوس موتانس، که باعث پوسیدگی دندان میباشد، انتخابی و ایده آل است
9- اثر ضد زخم
اثر ضد زخم چوب مسواک مربوط به وجود فلاوونوئیدها و تاننهای موجود در آن است. گرچه ترکیبات دیگری در این مورد دخالت دارند و مسلماً موثر میباشند، ولی دو دسته مواد مذکور که اثر ضد زخم آنها قوی میباشد، علت اصلی این خاصیت هستند
✓ اما چوب اراک، بدون ایجاد اختلال در توازن طبیعی بدن انسان، تمام نقش ها و وظایف خود را انجام می دهد و بلکه بالعکس به بدن انسان کمک میکند تا به بهترین و بالاترین درجات توازن طبیعی ممکن دست یابد.
چوب مسواک جایگزینی برای استفاده از خمیر دندان و مسواک پلاستیکی
برخی از حالات مسمومیت کودکان امریکایی درنتیجه خوردن ماده فلوراید موجود در خمیر دندان نیز مشاهده شده است. همان طور که مستحضرید دانشمندان سراسر جهان بعد از حوادثی که در پی استفاده از فلوراید افتاد، آن را به عنوان یک ماده ی سمی معرفی نمودند و این در حالی است که خمیردندان های فعلی حاوی فلوراید هستند.گزارش های صادره از انجمن دندان پزشکان امریکا حاکی از آن است که بعد از ۱۴ روز استفاده از مسواک پلاستیکی، باکتری ها بر روی آن رشد میکنند.
جمعیت داندان پزشکان آمریکا بیان می کند که مسواک پلاستيكي، به دلیل عدم قدرت آن بر نفوذ به لایه مخاط دهانی (ماده بزاق)، بر فعالیت باکتری ها تأثیری ندارد و فقط آن ها را می پوشاند و همان تکه مسواك چوبی، به دلیل داشتن خاصيت کشش و انجذاب، است که قادر به کشتن باکتری ها می باشد.

داستان جالب از محقق دانشگاه روستوک آلمان
مقاله ای از داشمند " روادارت "، مدير مرکز میکروب شناسی دانشگاه روستوك، ايشان می نویسد:
"من در سفرنامه افرادی که به سرزمین هاي مسلمانان سفرکرده بودند در مورد مسواکی که استفاده می کنند چیزهایی خوانده بودم، این امر برایم به حالت مسخره آمیز جلوه کرد، و دلیلی شد که من این قوم را عقب افتاده تلقی کنم، که در قرن بیستم با یک تکه چوب دندان های خود را تمیز می کنند.
با خود گفتم: چرا در ورای این تکه چوب یک واقعیت علمی نباشد؟
به سرعت شروع به تحقیق کردم، تکه ای از آن چوب را کوبیده و مرطوب کردم، سپس این خمیر را در مزارع کشت باکتری قرار دادم و متوجه شدم که آثاری هم چون تأثیرات پنی سیلین در آن آشکار شد، دکتر "فريدريك فيستر" افزود، وی در طی هفت سال گذشته غیر از چوب اراک از مسواک دیگری استفاده نکرده است."
ترکیبات چوب مسواک
چوب مسواک پیش از دوران بابلیان و مصریان باستان وجود داشته است. از بیش از ۷هزار سال پیش از این چوب برای تمیزکردن دندانها استفاده شده است. این چوب ترکیبات و مواد فعالی دارد که موجب تقویت دندانها و حفظ سلامت دهان و دندان میشوند. این ترکیبات عبارتاند از:
آلکالوئیدها، سالوادورین (salvadorine)، تریمتیلآمین که اثر ضدباکتریایی دارند.
سیلیس (ماده ساینده طبیعی) که برای ازبینبردن پلاک و لکهها مفید است.
کلسیم، کلرید و فلوراید که به ترمیم ساختار دندانها کمک میکنند.
رزینها که به تشکیل لایهای محافظ روی مینای دندان کمک میکنند تا از فرسایش آنها جلوگیری شود.
تاننها که در تشکیل مواد قابض طبیعی و تحریک ترشح بزاق سالم نقش دارند.
سایر ترکیبات چوب مسواک اراک: گوگرد.کلرور سدیم. اگزالات. سیلیکا. ترکیبات سولفاته ویتامین C ، اسید تانیک و بنزیل ایزوتیوسیانات ( دارای اثرات آنتی باکتریال می باشند ). ترکیبات گوگردی. سیلیسیم و مقادیر کمی از ساپونینها، فلاونوئیدها و استرولها.
اوژنول، تیمول، اوکالیپتول و بنزیل نیتریل از ترکیبات اصلی معطر چوب مسواک به شمار می روند.
این چوب نوعی مسواک طبیعی مؤثر و فاقد هرگونه مواد شیمیایی است که حتی برای کودکانی که تازه دندان درآوردهاند نیز مفید و بیخطر است.
طرز استفاده از چوب مسواک
میتوانید چوب مسواک را جایگزین مسواک معمولی کنید یا از آن در کنار مسواک خود استفاده کنید. ابتدا باید بهاندازه یک سانتیمتر از انتهای یک سمت چوب را بجوید و پوست آن را جدا کنید. ممکن است جویدن این چوب طعمی تند یا سوزاننده در دهان ایجاد کند. این طعم برای بعضی ناخوشایند است، ولی ضرری ندارد یا میتوانید یک سانتی متر ابتدای چوب را در آب بگذارید و به راحتی پوست آن قسمت را با چاقو جدا کنید.
سپس قسمتی که پوست آن را جدا کردهاید بجوید تا نرم شود و همچون برسی با رشتههای نازک دربیاید. معمولاً از چوب مسواک بدون خمیردندان یا سایر محصولات بهداشت دهان و دندان استفاده میشود. برای استفاده از چوب مسواک به روش سنتی سمت جویدهشده آن را در آب یا گلاب قرار دهید.
چوب مسواک را چطوری استفاده کنیم؟
پس از آمادهشدن چوب میتوانید مسواکزدن را شروع کنید. در روش سنتی برای نگهداشتن چوب انگشت شست دست راست را زیر قسمت پشتی بخش جویدهشده و انگشت کوچک را زیر قسمت انتهایی چوب و ۳ انگشت دیگر را روی سطح بالایی آن قرار میدهند.
برای مسواکزدن دندانها رشتههای سر چوب را بالا و پایین یا دورانی حرکت دهید تا سطح جلویی دندانها پاک شود. بهآرامی و با حوصله چوب مسواک را روی تمام سطوح دندانها بکشید. چوب را زیاد فشار ندهید. باید بهآرامی دندانها را پاک کنید و از خراشیدن سطح آنها اجتناب کنید. پشت دندانها را نیز بهخوبی تمیز کنید.
پس از تمیزکردن دندانها، بلافاصله تمام مواد و بقایای روی چوب را پاک کنید و آن را با آب بشویید. چوب را در ظرفی تمیز و بدون در نگهداری کنید. نگهداری چوب در کیسه یا ظرف دربسته موجب حفظ رطوبت در کنار چوب و رشد کپک میشود. چوبهای مسواک را دور از سینک یا دستشویی نگه دارید، زیرا پاشیدن آب میتواند موجب انتقال تصادفی باکتری به آنها شود.
پس از چند روز استفاده، قسمت برسمانند چوب فرسوده و بیاثر خواهد شد. در این زمان باید سر چوب را ببرید، پوست قسمت زیر آن را جدا کنید و آن را بجوید تا رشتههای چوب از هم جدا شوند. زمان جداکردن سر چوب به نوع چوبی که استفاده میکنید و تعداد دفعات استفاده از آن در روز بستگی دارد. در کل از هر چوب میتوانید تا چند هفته استفاده کنید.
نقش تربيتی مسواك زدن (دارویی برای ترک اعتیاد)
تحقیقات حاکی از آن است که بین دست و دهان گرایش فیزیولوژیکی و ارتباط مکانیکی وجود دارد که أساس ساخت سیگار و نیز عامل مشترك بين بیماری و درمان است. نمونه این واقعیت عکس العمل کودکان در مکیدن دست است، اعتیاد در حالت عدم وجود جایگزین مناسب برای سلامتی رخ می دهد.
آقای "دريد لحام" در نوار ويديوئی که سازمان بهداشت جهانی به مناسبت روز جهانی اعتیاد منتشر کرد این گونه اظهار کرد:
"اعتیاد به سیگار اساساً اعتیاد به مکانیزم حركتی است که بين دهان و دست رخ می دهد."
چوب مسواک از چه درختی است؟
گرچه درخت اراک رایجترین گیاه برای تهیه چوب مسواک است اما از چوب درختان دیگری مانند درخت زیتون، نخل و گردو نیز میتوان استفاده کرد. (چوب مسواک معمولا از گیاهان، درختچهها یا درختانی با فعالیت ضدمیکروبی زیاد به دست میآید.)
برای تهیه چوبهای مسواک هرگز از درختی که سمی یا مضر است استفاده نکنید.
بیش از دویست تحقیق مختلف بر روی مواد و اثرات جالب چوب مسواک انجام گرفته که از خواص منحصر به فرد آن خبر میدهد
تحقیقات مرتبط با اثر ضد پوسیدگی دندان
فلوراید قابل توجه به همراه ترکیبات گوگردی، تاننی و ایزوتیوسیاناید موجود در گیاه مسواک باعث خاصیت قوی ضد پوسیدگی دندان در ساقههای گیاه شده است. کلیهٔ اثرات ذکر شده با مکانیسمهای مربوطه پس از تحقیقات زیادی که در نقاط مختلف جهان صورت گرفته تایید شده که خلاصه ای از آنها به شرح زیر است.
تحقیق یکی از دانشمندان انگلیسی بر روی افراد مسن عربستان سعودی نشان داد که اکثر آنها از دندانهایی سالم و سفید برخوردارند و دارای کمترین بیماریهای دهان و دندان میباشند. این افراد از کودکی از چوب مسواک استفاده کرده بودند؛ بنابراین احتمالاً استفاده از چوب مسواک و موضوع مذکور قوت گرفت.
تحقیق جالب دیگری در این زمینه انجام شد؛ به این نحو که در یک گروه چوب مسواک به مدت چند دقیقه در دهان قرار گرفت و در گروهی دیگر از لاستیکهای بی اثر استفاده گردید. پس از حدود 5 دقیقه بزاق دهان هر دو گروه جمع آوری شد و با روش HPLC به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفت.
نتایج نشان داد که ترکیبات بزاق دو گروه کاملاً متفاوت است؛ به این معنا که در بزاق دهان افرادی که چوب مسواک داشتند تعدادی از مواد، املاح و یونهای بسیار با ارزش که میتوانند با چندین مکانیسم آثار بسیار جالب و مثبتی در جهت جلوگیری از بیماری دهان و دندان بر جای گذارند، و جود داشت. این تحقیق نشان داد که مواد موجود در چوب مسواک به راحتی و در زمان بسیار کوتاه در بزاق حل میشوند، در حالی که مواد موثر بسیاری از گیاهان نمیتوانند به این سرعت در بزاق دهان حل شوند.
پوست چوب مسواک را برداریم و آن را در یک استکان آب قرار دهیم، میبینیم در مدت کوتاهی موادی از ساقه در آب حل شده و آب کاملاً کدر میشود. اگر به ته استکان نگاه کنیم املاح حل شده از چوب مسواک را مشاهده میکنیم. تجزیهٔ این مواد، ترکیبات ارزشمندی را که در بزاق حل میشوند، نشان میدهد.
نتایج آزمایشها نشان داد که خاصیت ضدمیکروبی چوب مسواک از لحظهٔ ورود به دهان شروع میشود و به مدت طولانی دوام دارد؛ در حالی که دوام خمیر دندانها بسیار کوتاه بوده و قابل مقایسه با چوب مسواک نیست.
یک تحقیق بسیار ارزشمند و جالب در مورد مادهٔ موثر چوب مسواک به نام بنزیل ایزوتیوسیاناید نشان داد که این جسم پس از ورود چوب مسواک به دهان در بزاق حل میشود. این ماده با یک اتم اکسیژن هیدروژن پراکسید (H2 O2) که از فعالیت میکروارگانیسمهای دهان حاصل میشود ترکیب شده و تولید آب معمولی و ترکیب جدید اکسید بنزیل ایزوتیوسیاناید میکند. در این عمل اضافهٔ آب اکسیژنه (هیدروژن پراکساید) موجود در بزاق خنثی شده و آسیب به بافتهای مخاطی دهان را کاهش میدهد.
مضرات چوب مسواک
مسواک های چوبی در مقایسه با مسواک های پلاستیکی معمول، قیمت بالاتری دارند.
در مقایسه با مسواک های پلاستیکی، مسواک های چوبی از تنوع بسیار پایین تری برخوردارند.
بسته بندی پلاستیکی مسواک های چوبی، در تضاد با نفس استفاده از محصولات دوستدار طبیعت است.
استفاده بیش از حد ممکنست باعث تحلیل لثه شود.
تشخیص چوب مسواک اصل
چوب مسواک اصل رنگی طبیعی و چوبی دارد. اگر چوب مسواک در رنگ های مختلف یا طعم هایی به جز طعم طبیعی چوب داشته باشد، اصل نیست.
چوب مسواک را از کجا تهیه کنیم؟
استفاده از آن بعد از صرف غذا، باعث تحریک دستگاه گوارش شده و هوای داخل معده را که مانع هضم غذاست خارج میکند.
سوالات متداول 👇
برای اثر بهتر مسواک چوبی چه کاری انجام بدهیم؟ میتوانید مقدار کمی نمک روی آن بریزید.
نگهداری چوب مسواک چگونه است؟ درمقایسه با مسواک پلاستیکی، محدودیت های نگهداری مسواک های چوبی بیشتر است. به دلیل جذب آب باید در جای خشک نگهداری شوند.
چه زمانی از چوب مسواک استفاده کنیم ؟حداکثر ۵ مرتبه در روز مسواک بزنید.
گردآوری شده توسط واحد فرهنگی خانه احسان