گوهرشناسی در تمدنهای گذشته
بر اساس اسناد تاریخی، دانش استفاده از سنگها در همه فرهنگهای کهن، مرسوم و دارای جایگاه بوده است. در هر منطقه و فرهنگ متناسب با معادنش، سنگهای شاخصتری مورد توجه قرار میگرفته است. به نظر میرسد که هندیها و ایرانیان، اولین اقوامی بودند که 9000 سال و مصریان 7000 سال قبل از میلاد مسیح از گوهرها استفاده میکردند.
شواهد باستانشناسی نشان میدهد که در نخستین تمدنهای ایران، سنگهای قیمتی و یا احجار کریمه از جایگاه ویژهای برخوردار بودهاند. به جرأت میتوان گفت که بنیانگذار علم Gemology (علم شناخت گوهرهای قیمتی در جهان)، دانشمندان مسلمان ایرانی از جمله جابر بن حیان طوسی، ابوریحان بیرونی و شیخ احمد سفاوی بودهاند و امروزه آثار به جا مانده از گوهرهایی که ساخته دست هنرمندان ایرانی بوده است در موزههای مشهور و معتبر جهان نگهداری میشوند.
سنگهای قیمتی برای فرامانروایان قدیم، نمایانگر قدرت و ثروت بوده است و تاریخ بشریت، جنگهای خونین بسیاری را که برای دستیابی حکمرانان به گنجینهها و جواهرات رقیبان خود رخ داده، ثبت کرده است.
گوهرشناسی در جهان امروز
در جهان امروز استخراج، فرآوری، صادرات و تجارت سنگهای قیمتی رواج پیدا کرده است و اکثر کشورهای جهان با تجارت در این صنعت، میلیونها دلار درآمد دارند و به عنوان یک تخصص، رکن مهمی از اقتصاد جهانی به شمار میآید.
گوهرها در طب سنتی
در طب سنتی بر خلاف طب امروزی، برای درمان بیمار به ابعاد جسمی و روحی او توجه میکنند تا در بهترین و کوتاهترین مدت به نتیجه مطلوب دست پیدا کنند.
حکیم سید اسماعیل جرجانی در کتاب پزشکی در ادبیات ایران زمین نوشته است: ((بیمار باید به چیزی دلخوش باشد، بعضی به امید، بعضی به بشارت و بعضی به زر و جواهر)) (منظور استفاده و روحیهبخشی از خواص گوهرها در درمان است) که این روحیهبخشی، از ارکان طب سنتی است.
گوهرها در نگاه اهل بیت (ع)
اهل بیت (ع) با توجه به علم فراگیری که نسبت به کنشها و واکنشهای جهان هستی دارند، به گوهرهایی برای استفاده اشاره نمودهاند و ملاحظات آنها را نیز بیان کردهاند.
مسلمانان و بخصوص شیعیان با درک این بیانات نورانی، محور حرکت خود را در این مسیر قرار دادند و به تمدنسازی پرداختند و هنرهای زیبایی را شکل دادند که در تمام شئونات زندگی مورد استفاده قرار میگیرد.
اگر به تاریخ هزار ساله کشورمان به ویژه دوره صفویه توجه کنید، این تمدن و فرهنگسازی را مشاهده خواهید کرد. جواهرات زنانه، انگشترها، حمایلها، ابزارآلات مرصع، زرهها، سپرها، جامهها، ضریحهای اماکن مقدس، گواهی بر کاربرد گسترده و حکیمانه جواهرات برگزیده توسط هنرمندان است.
موزه جواهرات ملی بانک مرکزی که جواهرات سلطنتی در آن نگهداری میشود (خارج از ظلمی که سلاطین به مردم آن زمان داشتند)، بر پایه تجلی هنر زیبای ایرانی گردآوری شده است و مد نظر ما آن فرهنگهاست. گوهرها در ابعاد مختلف سیاسی، علمی، ختومات و اذکار، هنر و مرصع کاری، نقاشی تجلید، ضریحسازی، میناکاری، ملیلهسازی، ساخت سلاح و زره، حضوری انکارناشدنی دارند.
سنگها علاوه بر اثرات مثبت، اثرات منفی هم دارند و تشخیص این مطالب زمانبر است. به همین دلیل، تمرکز ما در فواید سنگهای دوازدهگانه است که در بیان و سیره اهل بیت (ع) و آیات قرآن بدان اشاره و ملاحظات آنها نیز بیان شده است.
یاقوت و حدید و لؤلؤ، ای جان
فیروزه، عقیق و دُرّ و مرجان
جَزع است و زمرد و زبرجد
در جان حدیث و متن قرآن (رقیم سیستانی)
منبع:
کتاب گوهرهای برگزیده نوشته دکتر مهدی دانش
گردآوری شده توسط واحد فرهنگی خانه احسان
